|| वैदिक शास्त्र ||

|| पूजा विधी ||

पुष्टिपते नमस्तुभ्यं नमः शंकरसूनवे ॥
ब्रम्हभूताय देवाय सर्वसिद्धिप्रदाय ते ॥

पूजा विधी – वैदिक शास्त्रानुसार सविस्तर माहिती

वैदिक परंपरेमध्ये पूजा ही फक्त एक धार्मिक विधी नसून, ती परमेश्वराशी नाते जोडण्याचा, आपल्या कर्तव्यातून ऋत (सृष्टीसमतोल) राखण्याचा आणि आत्मशुद्धी साधण्याचा मार्ग आहे. आधुनिक उपासनांपेक्षा वैदिक पूजेमध्ये मंत्र, होम, यज्ञ, आणि अग्निसंस्कार यांना फार मोठे महत्त्व दिले गेले आहे.

पूजा विधीचे मुख्य तत्त्व

वैदिक पूजेचा उद्देश केवळ मूर्तीपूजेत नव्हे, तर मंत्रशक्ती, यज्ञकर्म, आणि अग्निहोत्र या मार्फत दैवी शक्तींना आवाहन करणे, त्यांना अर्पण करणे, आणि अखेरीस त्यांचे विसर्जन करणे असा असतो. प्रत्येक कृती विशिष्ट मंत्रांच्या पाठासह केली जाते.

पूजेची पूर्वतयारी

शरीर आणि स्थानाची शुद्धता:

स्नान करून शुद्ध वस्त्रे परिधान करणे, पूजेचे स्थान (मंडप किंवा यज्ञशाळा) गंगाजल किंवा शुद्ध पाण्याने शुद्ध करणे.

पूजा सामग्री:

पुष्प, अक्षता, कुंकू, तिळ, दुर्वा, जल, गंध, दीप, धूप, नैवेद्य, समिधा (होमासाठी लाकूड), घृत (साजूक तूप), आणि यज्ञकुंड तयार ठेवणे.

यज्ञ म्हणजेच पूजाशुद्धी:

ही केवळ श्रद्धा नव्हे, तर एक सखोल प्रक्रिया आहे जी ब्रह्मांडाच्या ऊर्जेशी आपल्याला जोडते.

पूजा विधीची प्रक्रिया

संकल्प (संकल्प घेणे)—

पूजेचा हेतू स्पष्ट करणे, कोणासाठी, कशासाठी, कोणत्या देवतेसाठी पूजा केली जाते, हे स्पष्ट सांगणे.

मंत्र: “मम सर्वकार्यसिद्ध्यर्थं श्रीपरमेश्वर प्रीत्यर्थं संकल्पमाहे”

आवाहन व आसन प्रदान—

देवतेस आवाहन करणे आणि त्यांच्या आसनात विराजमान होण्याची प्रार्थना.

मंत्र: “आवाहयामि, स्थापयामि, आसनं समर्पयामि”

पाद्य, अर्घ्य, आचमन—

पाद्य (पाय धुण्यासाठी पाणी), अर्घ्य (हस्तपाद धुणे), आचमन (तोंड धुणे) अर्पण करणे.

स्नान व वस्त्र अलंकार—

देवतेस स्नान घालणे (मंत्रात्मक पाण्याने) आणि वस्त्र व अलंकार अर्पण करणे.

गंध, पुष्प, धूप, दीप अर्पण—

गंध (चंदन), पुष्प (फुले), धूप (अगरबत्ती), दीप (दिवा) वाहणे.

नैवेद्य व तांबूल अर्पण—

अन्न, फळे, मिठाई (नैवेद्य) अर्पण करणे, नंतर पानसुपारी (तांबूल) देणे.

मंत्रजप आणि स्तुती—

देवतेच्या मंत्रांचे जप, स्तोत्रे, ऋचांचे पठण. उदा. “ॐ नमो भगवते वासुदेवाय” किंवा “ॐ त्र्यम्बकं यजामहे”.

होम / यज्ञकर्म—

अग्निहोत्राच्या वेळी वैदिक मंत्र म्हणत घृत व समिधा आहुती देणे.

प्रत्येक आहुतीसाठी: “स्वाहा” म्हणणे महत्त्वाचे.

अर्थी (आरती) व प्रार्थना—

दिवा फिरवून आरती करणे व अखेरीस भक्तिपूर्वक प्रार्थना करणे.

परिक्रमा व नमस्कार—

देवतेच्या भोवती प्रदक्षिणा (परिक्रमा) करणे आणि दंडवत नमस्कार घालणे.

क्षमा याचना व विसर्जन—

पूजा दरम्यान झालेल्या त्रुटींसाठी क्षमा मागणे आणि देवतेस शांतीपूर्वक विसर्जित करणे.

मंत्रांचे महत्त्व

वैदिक पूजेमध्ये मंत्रचरण ही सर्वात महत्त्वाची गोष्ट आहे. हे मंत्र अग्नी, वायु, सूर्य, इंद्र, वरुण अशा दैवतांना उद्देशून उच्चारले जातात, कारण अग्निद्वारेच अर्पण देवांकडे पोचतो. मंत्र हे ध्वनीच्या स्वरूपातील कंपन आहेत, ज्यामुळे पूजक आणि विश्व यांच्यातील संबंध गहिरा होतो.

वैदिक पूजेमागील तत्त्वज्ञान

यज्ञ म्हणजेच पूजाशुद्धी —